Een tijd geleden schreven wij een blog aangaande de invoering van de wet van 4 april 2019 die een aantal onrechtmatige bedingen in de B2B relatie wenst aan te kaarten en te sanctioneren. De wet trad in werking op 1 december 2020. In dit deel 2 gaan wij dieper hier op in. Naast een zwarte lijst met absoluut verboden bedingen, bestaat er ook een grijze lijst. Vervolgens wordt even stil gestaan bij de sanctie(s) in geval een contract een onrechtmatig beding bevat.
Grijze lijst: Dit zijn categorieën van bedingen waarbij er een vermoeden tot onrechtmatigheid geldt.
Hierbij geldt dus in tegenstelling tot bij de zwarte lijst, een weerlegbaar vermoeden. De onrechtmatigheid kan door de partij die bedingt, weerlegt worden indien zij aantoont dat er geen kennelijk onevenwicht is tussen de rechten en verplichtingen van de partijen. De rechter zal hierover moet oordelen.
Het al dan niet onrechtmatig karakter zal in dit geval afhangen van de gevolgen die de bedingen in concreto voor de partijen teweeg brengen. De contractvrijheid zal hier moeten afgetoetst worden. Met andere woorden zal de rechter zich de vraag moeten stellen in welke mate de partijen de rechtsgevolgen effectief beoogde, en er dus een wilsovereenstemming was.
1) Eenzijdige wijzigingsbedingen
Er is een vermoeden tot onrechtmatigheid bij de bedingen die de onderneming het recht toekennen om zomaar de prijs, kenmerken of voorwaarden van de overeenkomst eenzijdig te wijzigen.
Hierbij kan gedacht worden aan de eenzijdige prijsverhoging. In bepaalde gevallen kan dit te verantwoorden zijn door bijvoorbeeld de prijzen van grondstoffen die wijzigen.
2) Bedingen inzake de duur van de overeenkomst: stilzwijgende verlenging of vernieuwing en redelijke opzegtermijn
Bedingen die ertoe strekken een overeenkomst van bepaalde duur stilzwijgend te verlengen zonder een redelijke opzegtermijn worden vermoed onrechtmatig te zijn. Daarnaast worden ook bedingen die ertoe strekken partijen te verbinden zonder een redelijke opzegtermijn onrechtmatige geacht.
3) Contractuele omkering van het economisch risico zonder tegenprestatie
Hier kan gedacht worden aan een leverancier in frisdrank die aan een krantenwinkel frisdrank verkoopt, en de leverancier deze frisdrank dient terug te nemen wanneer de krantenwinkel er niet in slaagt de frisdrank tijdig te verkopen.
4) Ongepaste contractuele beperking of uitsluiting van de wettelijke rechten in geval van wanprestatie
Het recht op schadevergoeding mag niet op ongepaste wijze worden uitgesloten. Ook een veel te ruime omschrijving van het begrip overmacht wordt hieronder begrepen, bijvoorbeeld een niet-tijdige levering door files op de weg. Aangezien vertragingen op de weg in ons land dagelijks problemen voorzaken kan dit worden aanzien als voorzienbaar.
5) Bepaalde exoneratieclausules
Al te verregaande exoneratieclausules waarbij de aansprakelijkheid volledig wordt uitgehold kunnen ook als onrechtmatig beschouwd worden. Een voorbeeld hiervan is de onderneming die bedingt dat zij niet aansprakelijk kan worden gesteld, ook werd de schade veroorzaakt door een zware fout of bedrog.
6) Bedingen inzake de bewijsmiddelen
Vaak worden afspraken niet schriftelijk gemaakt, gelukkig is het bewijsrecht tussen ondernemingen soepel. Daarom wil de wetgever zorgen dat er geen bedingen worden ingevoerd die de bewijsmiddelen uitsluiten.
7) Excessieve schadebedingen
Het uitgangspunt hierbij is dat schadebedingen geen bestraffende functie mogen hebben, maar enkel een vergoedende functie. Het beding kan door de rechter buiten toepassing gelaten worden, er zal echter wel rekening moeten gehouden worden met de lex specialis (bijvoorbeeld de wet van 2 augustus 2020 betreffende de betalingsachterstand bij handelstransacties).
Sancties bij verboden bedingen
Het opnemen van een onrechtmatig beding in een contract is geen strafbaar feit, voor zover er geen sprake is van kwade trouw.
Toch is het aangewezen om uw (model van) ondernemingscontracten/algemene voorwaarden na te laten kijken. Het is namelijk zo dat de onrechtmatige bedingen vatbaar zijn voor nietigverklaring. De rechter zal hierover kunnen oordelen. Ook al zou een beding onrechtmatig en dus nietig worden verklaard, dan blijft de overeenkomst wel bindend tussen de partijen, op voorwaarde dat de overeenkomst zonder de onrechtmatige bedingen kan blijven verder bestaan.
Daarnaast kan de voorzitter van de ondernemingsrechtbank gevat worden als stakingsrechter. Dit heeft tot doel om het gebruik van een bepaalde clausule onmiddellijk te staken, de clausule kan dan evident geen gevolgen teweeg brengen. Deze vordering kan niet alleen ingesteld worden door een belanghebbende maar ook door een beroepsregulerende overheid of een beroeps- of interprofessionele vereniging met rechtspersoonlijkheid.
